„Na Spiszu” nr 3 (64) 2007 r.
32
Na ubiór kobiecy składały się: koszula z długimi lub krótkimi rę-
kawami, długa szeroka spódnica, zapaska, lajbik, katana, rańtuch, chu-
steczka kretonowa na głowę i kierpce. W czasie świąt noszono bardziej
strojną koszulę, fartuch często biały rąbkowy lub suknię z czerwonej
„jangliji”, kabatek ze „złotogłowiu” obszyty złotym galonem. Na gło-
wę wkładały kobiety czepiec i białą rąbkową chustkę.
Spódnice charakterystyczne dla tej odmiany wyrabiane były z czer-
wonej „jangliji” ze złotą „treską”. W okresie postu i adwentu nosiły jur-
gowianki ciemne spódnice, tzw. „farbanki” z samodziałowego płótna
farbowanego i drukowanego we wzory. Wierzchnim okryciem była brą-
zowa sukmana a na głowę zakładano ciemną chusteczkę.
Strój pani młodej składał się z sukni i kabatka z czerwonej „jangi-
liji”, białej zapaski wyrobu fabrycznego z wzorem zw. „leluje”, strojnej
koszuli i wysokich butów „szangrinek”. Głowę zdobiła jej tzw. koron-
ka, czyli stroik z kupnych kwiatów, koralików i wstążeczek, zwany tu
„porta”. Uzupełniał ją płatek sukna obszyty po krajach czerwoną sznur-
ką. Płatek zdobiły naszyte różnokolorowe paciorki. Między paciorka-
mi przymocowany był „wątrys” z „trzepiutkami”, czyli cekinami, na
drucikach i szklanymi „dyntkami”. Na plecy zwisały kolorowe wstąż-
ki. Wierzchnim okryciem stroju ślubnego pani młodej był biały kożuch
lub „obrusiany rańtuch”. Drużki ubrane były podobnie jak pani młoda,
z tą różnicą, ze nie zakładały kożucha, a głowy przystrajały mniej stroj-
nym wiankiem.
Koszule – najstarsze szyto z płótna szarego, samodziałowego, cien-
kiego. Rękawy dołem nie były ujęte w obszywkę, lecz w odstępie sze-
ściu cm. od dołu przymarszczone, co tworzyło rodzaj falbanki. Ręka-
wy doszywano w ten sposób, że przykładano je do boków koszuli rów-
nolegle. Górną część rękawa marszczono, podobnie marszczono wokół
szyi, a następnie wszywano w obszywkę, stanowiącą kołnierz. Pod szy-
ją wiązano koszulę przy pomocy „sznurki” przewleczonej przez otwory
w kołnierzu, a na wierzch przypinano czerwoną kokardę. Koszula się-
gała do pasa. Na ramieniu zdobił ją czarny haft o wzorach geometrycz-
nych. W starszych koszulach haft ten wykonany był ściegiem łańcusz-
kowym, w nowszych krzyżykowym. Wąski pas haftu występował także
na mankiecie, zakończonym w koronkowe ząbki. Innym typem koszul
były szyte z grubego płótna, które miały węższe rękawy, ujęte dołem
w obszywkę zdobioną szeroką mereżką, bez zdobień na ramionach. Jesz-
cze jeden rodzaj to koszula robocza, używana wyłącznie w dni powsze-
dnie do pracy. O kroju „poncho podłużne”, czyli z jednego płata płótna
złożonego na pół z wycięciem na głowę, w których przód ozdobiony był
mereżką. Młode dziewczyny nosiły koszule z krótkimi rękawami.
Spódnice – w omawianej odmianie istnieje kilka nazw na określe-
nie spódnicy, w zależności od materiału, z jakiego ją wykonano. Ogól-
nie wszystkie określa się mianem fartucha. Nazwy suknia używa się na
spódnice z czerwonego sukna fabrycznego, tzw. „jangliji”. Te spódni-
ce obszyte były dołem złotą strojną taśmą, zwaną „treską”. Inny typ to
tzw. „farbanki” z samodziałowego płótna, barwione na kolor granatowy
Jurgowska odmiana
stroju spiskiego
- kobiecego
i pokryte ręcznie drukowanym wzorem. Noszo-
no także białe fartuchy rąbkowe, w których wy-
różniały się tzw. „retiskowe”, które miały pio-
nowe pasy z grubszej nici niż tło. Z białych na-
leży jeszcze wymienić „obruszane”, tzw. ada-
maszkowe. Nie było takiego bogactwa spódnic
w pozostałych dwóch odmianach. Na spódni-
cę z przodu kobiety zakładały zapaskę rąbko-
wą, złożoną z dwu szerzyn materiału, łączo-
nych ściegiem zwanym „cirką”. Szyte były
z białego cienkiego materiału z „lelujami”, wy-
kończone dołem i po bokach koronką („cipką”)
lub z czarnego „orlijonu” wykończone czarną
koronką. Początkowo szeroka zapaska okrywa-
ła całą niemal spódnicę, potem węższa nacho-
dziła tylko na przód.
Gorsety – najstarszy typ to tzw. „kabat-
ka”, wykonana z trójjedwabnego brokatu,
o trójkątnych występach w górnej części przo-
dów i pleców. Późniejsze są gorsety wykona-
ne z fabrycznego czerwonego sukna – „jangli-
ji”, obszyte złotym galonem, zwanym „treską”.
Lajbik (gorset) jurgowski był krótki, nie sięgał
nawet do pasa, dlatego przestrzeń między nim
a suknią (fartuchem) wypełniała „krajka” lub
„obujek” zapaski.
Katany – pojawiły się na przełomie XIX
i XX w. i częściowo wyparły lajbiki. Miały krój
bardziej prosty, mniej wcięty, rękawy marszczo-
ne na ramionach a dołem przyozdabiane czer-
wonymi „forbutkami” lub „krepindlami”, czyli
naszyciami z różowej ząbkowanej tasiemki.
