background image
„Na Spiszu” nr 4 (65) 2007 r.
42
W
społeczności niedzickiej przed II wojną świato-
wą, obok katolików mieszkali wyznawcy juda-
izmu. Najstarsi mieszkańcy potrafią jeszcze wy-
mienić nazwiska rodzin oraz wskazać ich miejsca zamiesz-
kania. Trwałym śladem po ich obecności w Niedzicy jest kir-
kut, czyli żydowski cmentarz, który znajduje się w lesie „pod
Sołtyskom”. Cmentarz jest ogrodzony, zachowało się kilka
płyt nagrobnych z napisami hebrajskimi. W centrum Niedzi-
cy pozostał pożydowski budynek, obecnie mieści się w nim
poczta. Obok dzisiejszej hali sportowej stała drewniana boż-
nica, w której gromadzili się wyznawcy prawa mojżeszowe-
go na modlitwie. Badania prowadzone przez Tadeusza Traj-
dosa /Mieszkańcy Zamku i Podzamcza Niedzickiego w świe-
tle metryk parafii niedzickiej XIX w. w: Pogranicze Polsko
– Węgierskie od Orawy do Pienin w XIX i na początku XX
w., Szczawnica 2002/ podają, że w XIX wieku Żydzi stano-
wili sporą populację w Nie-
dzicy. W 1831 roku w całej
parafii niedzickiej mieszka-
ło ich 21, pół wieku później
liczba wzrosła pięciokrotnie
- w 1888 r. było 110 Żydów,
a w 1897 r – 111. Żydzi ze
względu na możliwość za-
trudnienia chętnie też osie-
dlali się w okolicach zam-
ku Dunajec. Przed rokiem
1864 mieszkało ich czterna-
stu, zaś u schyłku 1869 r. było
ich trzydziestu. Rodziny ży-
dowskie zajmowały wówczas
cztery domy na dwadzieścia
siedem . Jakub Brodman był
zwykłym chłopem, jako że-
larz miał powinności wobec
pana zamku. Karczmę nad
Dunajcem na „Kapuśnicy” prowadził Żyd Ignacy Polaczek
z żoną Wiktorią Leichtag. Karczmarz miał dobre kontakty
z panem zamku, żelorze -chłopi pańszczyźniani zaopatrywa-
li się w karczmie u Żyda w potrzebne rzeczy, nie płacili go-
tówką tylko kartkami pańszczyźnianymi. Poddani z Falsz-
tyna pokonywali często na piechotę kilka kilometrów, aby
spędzić czas przy gorzałce. Dwa gospodarstwa żydowskie
należały do rodziny Englanderów. Alojzy dzierżawił gorzel-
nię dworską, posiadał najbogatszą posesję na Podzamczu.
Dom składał się z ośmiu pokoi, z komory i sieni, a budyn-
ki gospodarcze ze spichlerza, stajni, dwóch owczarni i czte-
rech gumien. Natomiast Łazarz dzierżawił komorę celną nad
Dunajcem, pobierając myto na moście.
Na progu XX w. ilość Żydów na Podzamczu spadła za-
skakująco. W 1903 mieszkał tylko jeden Żyd, dziesięć lat
później było ich sześciu. Na emigrację Żydów mogła mieć
wpływ zmiana sytuacji w dobrach klucza dunajeckiego, ostat-
ni właściciele prowadzili skromniejsze, mniej wystawne ży-
cie, a zatem zmniejszali liczbę miejsc pracy.
Życie mieszkańców zakłóciła II wojna światowa.
W styczniu 1942 r. na konferencji w Berlinie naziści uchwa-
lili „ostateczne rozwiązanie kwestii żydowskiej”. Naród ży-
dowski miał zostać wymordowany przez masowe egzeku-
cje oraz w obozach zagłady, zbudowanych na terenie Pol-
ski. Z relacji najstarszych mieszkańców Niedzicy możemy
jeszcze sporo dowiedzieć się o życiu Żydów przed ich eks-
terminacją, miedzy innymi:
-Ingiel miał karczmę na obecnej ulicy św. Rozalii 1. Zo-
stał zapamiętany jako najbogatszy mieszkaniec wsi. Posia-
dał tzw. lodownię, w której przechowywano żywność. Jako
pierwszy miał radio we wsi. Skupywał owoce leśne. Miał
gospodarstwo rolne. Zatrudniał niedziczan do pracy. Przyj-
mował dziewczynę na służbę, która karmiła gęsi, pasła kro-
wy, pomagała w domowych pracach. Wszystkie żydowskie
rodziny były ortodoksyjne. Jednak jeden z informatorów
podał, że pan Ingiel skrycie
posyłał służąca po kiełbasę
z wieprzowiny. Osoby, które
często zaglądały do kielisz-
ka, przynosiły płody rolne np.
worek jęczmienia w celu za-
kupu wódki. Relacje rodziny
Inglów z mieszkańcami wsi
należały do dobrych.
-Lewy dzierżawił tartak
od rodziny Salamon, który
do dziś funkcjonuje na uli-
cy św. Rozalii, mieszkał bli-
sko tartaku.
-Fraj miał sklep w bu-
dynku, gdzie obecnie mieści
się poczta. Zajmował się han-
dlem, za nim wybudował so-
bie dom mieszkał u Francisz-
ka Łukusia.
-Kaufus mieszkał na ul. 3 Maja, posiadał tartak na uli-
cy Browarnej, obecnie nie istnieje. Został wysadzony przez
Niemców w czasie II wojny światowej. Kaufus miał dwie
córki, które bawiły się w sąsiedztwie z katolickimi dziećmi.
Przed wybuchem wojny wyjechał z Niedzicy. Na jego posia-
dłościach osiedliła się żydowska rodzina Śternia.
-Najman miał sklep na ulicy 3 Maja („wyżny koniec”),
posiadał duży dom.
-(Nazwisko nieznane) mówiono do rzeźnika, był rzeź-
nikiem koszernym i Rabinem, mieszkał na ulicy 3 Maja,
w sąsiedztwie Śterni.
-Krochmal stolarz mieszkał na ul. Nadwodniej.
-Mangiel był biednym Żydem, posiadał mały dom,
mieszkał na ul. Nadwodniej.
-Korgut mieszkał również na ulicy Nadwodniej.
W 1942 r. Żydzi z Niedzicy zostali przewiezieni do
Czorsztyna, a następnie do obozu koncentracyjnego. Pomimo
różnic kulturowych, religijnych między mniejszością żydow-
ską w Niedzicy, a katolikami panowały dobre stosunki.
Elżbieta Łukuś
Żydzi w Niedzicy