Na Spiszu nr 2 (83) 2012 r.
51
Hajstra to inaczej bocian czarny (Ciconia nigra), ku-
zyn bociana białego, mniejszy od niego, czarno ubarwiony
z metalicznym połyskiem, spód ciała biały, dziób i nogi czer-
wone. Występuje w środkowej i wschodniej Europie i Azji.
W Polsce bardzo rzadki ga-
tunek lęgowy (ok. 1200 par),
objęty ścisłą ochroną gatun-
kową i zagrożony wyginię-
ciem. Spotykany w całym
kraju. Gniazduje w dolinach
potoków i rzek lub w ich po-
bliżu - u nas w okolicach rze-
ki Białki. Wybiera podmokłe
lasy, obfite w bagienka i łąki.
Gniazdo o śr. 1-1,5 m budu-
je na wysokim drzewie liścia-
stym, tworzy monogamicz-
ne terytorialne pary, podczas
wędrówek i zimowania jest
samotnikiem. Jest przywiązany do swego terenu lęgowego
i wierny wobec partnera. Składa 2–6 jaj, które wysiadują
przez 35–36 dni oboje rodzice. Młode karmione są pokar-
mem przynoszonym przez rodziców w wolu i zwracanym
na gniazdo. Po 63–71 dniach pisklęta uzyskują zdolność do
lotu, ich wrogami są kuna leśna i kruk. Żerują blisko gniazda
brodząc w strumieniu lub rzece. Gdy woda jest oświetlona
przez słońce i utrudnia to polowanie ptak rozpościera skrzy-
dła ponad głową rzucając cień, czego nie robi bocian bia-
ły. Żywi się owadami, rybami, żabami i traszkami, rzadziej
gryzoniami. W odróżnieniu od swego krewniaka jest bardzo
płochliwy, rzadziej klekoce i unika towarzystwa człowieka,
ostatnio jednak coraz częściej zakłada swe gniazda nieco bli-
żej siedzib ludzkich. Przylatuje w kwietniu, odlatuje w sierp-
niu i wrześniu, zimuje w południowej i wschodniej Afryce
oraz południowej Azji lecąc tam szlakami: południowo-za-
chodnim i południowo-wschodnim. Żyje do 18 lat.
Bez czarny (Sambucus nigra L.) to małe drzewo lub wy-
soki krzew do 8 m wysokości. Jego inne nazwy to: bez lekar-
ski, bez pospolity, bzowina, bzina, dziki bez czarny. Roślina
lecznicza stosowana już w epoce kamiennej i ceniona w sta-
rożytności, Słowianie uważali ją za świętą. Pospolita w Eu-
ropie i środkowo-zachodniej Azji, typowo ruderalna tzn.
uwielbia rumowiska i zapomniane zakamarki. Kwitnie od
maja do lipca, owadopylna,
owoce dojrzewają jesienią.
rozsiewane przez ptaki, któ-
re zjadają owoce, a nie tra-
wią nasion. Roślina wydziela
nieprzyjemny, a kwiaty odu-
rzający zapach. Bez zawie-
ra w różnej ilości glikozydy:
sambunigrynę i sambucynę,
dla ludzi w większych ilościach trujące, które neutralizu-
je wyższa temperatura (gotowanie czy smażenie bez przy-
krycia). Kwiaty i owoce zawierają m.in.: olejki eteryczne,
kwasy organiczne, sole mineralne, cukry, witaminy i garbni-
ki. Kwiaty działają moczopędnie, napotnie, przeciwgorącz-
kowo, wykrztuśnie, a zewnętrznie przeciwzapalnie. Napa-
ry z nich są używane przy przeziębieniu, stanach zapalnych
dróg oddechowych - mają tu silniejsze działanie niż napary
z lipy. Owoce mają własno-
ści przeczyszczające, napo-
tne, moczopędne, przeciw-
gorączkowe, przeciwbólowe
i odtruwające. Ich odwara-
mi leczy się migreny, bie-
gunki, choroby reumatyczne
i neurologiczne, zewnętrz-
nie przemywa się nimi skórę
w stanach zapalnych i oparzeniach. Owoce nie nadają się do
spożycia na surowo, służą do wyrobu konfitur, dżemów i so-
ków, a ten dawniej używany był do farbowania brwi i rzęs,
podbarwiania win i jedwabiu na oliwkowo. Kwiaty i owo-
ce bzu są składnikiem mieszanek ziołowych i kosmetyków
o właściwościach odżywczo-leczniczych. Smacznym daniem
są placuszki z kwiatów czarnego bzu smażone w cieście na-
leśnikowym. Syrop z kwiatów jest dodatkiem do napojów
i źródłem rutyny. Zapach bzu odstrasza gryzonie i owady,
z pędów otrzymuje się wywary używane do ekologicznego
zwalczania np. kretów czy mszyc. Kwiaty i owoce zbiera się
w dzień słoneczny, suszy w miejscu przewiewnym i suchym.
Gąbczasty rdzeń pędów używany był do sporządzania pre-
paratów mikroskopowych, a w zegarmistrzostwie do czysz-
czenia delikatnych mechanizmów, starsze łodygi są puste
w środku i można z nich zrobić gwizdek lub fujarkę.
opracowanie: Barbara Kowalczyk
Przyroda
Na Spiszu
Ciekawy świat przyrody
GAZETA ZWI¥ZKU POL SKIE GO SPI SZA
Redaguje zespó³: Jan Budz, Julian Kowalczyk, Barbara Kowalczyk, El¿bieta £ukuœ, Beata Magiera, Franciszek Payerhin, Ma-
rian Pukañski, El¿bieta Wadowska, Marzena Młynarczyk.
Adres redakcji: 34-442 £apsze Ni¿ne, ul. Długa 125, tel.: 18 265 93 16,
e-mail: naspiszu@interia.pl
Wydawca: Zarz¹d Główny Zwi¹zku Polskiego Spisza, Sk³ad komputerowy i druk: Drukarnia „MK” s.c.,
34-400 Nowy Targ, ul. Waksmundzka 63, tel.: 18 266 48 52, www.drukarniaMK.pl; e-mail: zlecenia@drukarniaMK.pl; mksc@tlen.pl
Wersja elektroniczna i archiwum naszej gazety jest dostępne na www.kacwin.com
Na Spiszu
