Na Spiszu nr 1 (78) 2011 r.
31
Jednego razu wziónek se skije ze
siyni i godóm w dóma, ze idym na
skoki.
- Dzie sie zaś bieres z tymi skijami
- zawołała babka kie mie uwidziała.
- Na Litwińskóm Grape.
- E boze, boze, miyły mocny boze,
kie juz idzies to musym ci cosi
u
opowiy-
dzieć -
u
osotała sie babka.
- Dejciez mi pokój, bo chłopci ce-
kajów, pogodóme wiecór. Zaś mie be
strasyła i
u
odwodziyła zebyk nie seł na
skocnie, abo be kozanie zebyk nóg nie
połómoł - pomyślołek.
- Nie być ze taki wartki, poceka-
jóm. Abo ik zawołoj do izby to tyz sie
cosi dowiedzóm.
Babka nie popuściła, nie było rady,
trza było słuchać.
- Downo ludzie schodziyli sie w zi-
mie wiecorami do spólnikók. Nie było
tak jak dzisiok tyk telewizórók. Kie starsi
cłek sie obezwoł, zaroz było cicho, sie-
dzieli my na ławie i słuchali. Ej, bocym
jak ujek Górnik
u
opowiadoł o strasnym
zwyku, co był na Cornyj Górze. Mu-
siało to juz być bars, downo, bo ujkowi
toto
u
opowiadoł jego dziadek, a óni sły-
seli o tym zwyku tyz od nojstarsik. Ale
musis wiedzieć jak to było, kie juz idzies
tam na tóm grape. Usłuchnijze, twardo
postawiyła sie babka.
Rok był pono wtedy bars płóny,
a do tego wcas przisła ciynzko zima.
Widziało się, ze juz po Godak brak-
nie potrawy. Choć zol było statku, lu-
dzie zabijali kury i gyńsi, rzezali owce,
a casym i ostatnióm krowe. Opowia-
dali, ze wtedy Budzowie za bycka dali
Jurgowianóm pole od Gónsca jaze ku
Jurgowciku, dzie teroz Petrowa Przi-
kopa. Coz było robić, głód nastoł stra-
sny, a polym sie na najys! Dzieci było
duzo, nie tak jak dzisiok. Nojgorse były
te dzieciska, bo bolały ik brzuchy, a oj-
cowie ni mieli im co dać. Jak to w koz-
dyj rodzinie, jeś fciały nie ino dzieci
ale i ludzie starzi. Nedy stary duzo nie
jy - opowiadoł ujek - ale coz kie ludzi
staryk, co juz nic nie robiyli, puscali
na sónkak na dół z cornogórskij gra-
py. Pod grape strach było iś potym, bo
wse dziesi kości sie poniywiyrały.
Nei jedyn gazda Cornyj Góry duzo
nie myśloł, ino zacón ryftuwać sónki
przez swojego ojca. Zawołoł se jesce
chłopca zeby mu pomogoł. Chłopiec
dopytuwoł sie na co te sónki robióm.
Tyn duzo sie nie opowiadoł ino telo,
ze to prze dziadka, bo go z dómu na
grape przewiezóm. Kie sónki były go-
towe prziseł tyn sóndny dziyń. Poobly-
koł starego, przikrył wełnianóm odziy-
wackó i prziwiónzoł powrozym do tyk
sónek coby nie spaduwoł. Juz mioł brać
sie na tóm grape, kie przisło mu do gło-
wy coby wzióńś chłopca, niyk pomoze!
Chłopcisko kielo mogło telo pchało,
jakosi sie wystyrmali kiyrami na wiyr
i kieruwali sie na kroj grapy. Stanyli
nad przepaścióm i stojóm. Było ku wie-
corowi, duł zimny wiater, a od zacho-
du nadchodziyły corne chmury śniygo-
we. Zwyk zwykiym, a jakosi niesporo
było dziadka popnóć na dół. Nei wtedy
chłopiec tak sie spytoł
u
ojca:
- Tato, co tak stojyme, na co cekó-
me tutok, kie my prziśli tele dole ?
- E chłopce, trza dziadka teroz pu-
ścić z grapy, juz nic ś niego...
- Tato, nie róbcie tego! – krzikło
dziecko. Śkwiyrcki stanyły mu w ocak
i bars zrobiyło sie zol, bo dziadka rod
widzioł. Zostowciez ik, przecie óni
lezóm cicho za piecym, ani sie nie
skrzyncóm, ani jeś nie wołajóm. Telo
ino ze trza ik umyć. Ale jo teroz siyrblik
bem im nosiół, coby sie wysrali i wy-
ścali. A pazdóry to se sami poobgryza-
jóm - folół chłopiec dziadka. Ale i si-
nowi tyz jakosi niesporo było posiyłać
ojca na drugi świat. Jesce roz poźroł na
zglywianego z zimna starego cłeka co
go przecie wychowoł i ziwot mu doł.
Mróz ściskoł a norymny wiater wył nad
grapóm załosnóm nutóm. Popatrzół na
góry i te corne chmury co nad nimi wi-
siały i tak sie
u
obezwoł:
- Słonko wychodzi i zachodzi,
a cłek kie sie rodzi to juz mo śmierz
zapisanóm. Od smierzci sie nie wyku-
pi nifto, ani tyn najedzony, ani głodny.
Umre robotny i umre lyniwy. óna jed-
na sprawiedliwo prze biydnego i prze
bogatego, małego i starego. Ni ma rady,
my nie piersi i nie ostatni - tłómacół.
Chłopiec przipatrzół sie sónkóm
i w jednyj fili tak godo:
– Po co puscać dziadka z tymi són-
kami, stuśmy go samego, a sónki przi-
dadzóm sie mnie. Na cim wos tu przi-
wiezym kie juz becie stary? Zaś trza
bedzie nowe sónki robić!
Kie to chłop usłysoł, bars mu sie
zamarkociyło. Wzión dziadka nazod
du domu i
u
opowiydzioł o tym co sie
stało swojij babie. Dali dziadkowi jeś,
a potym zwołali całóm famelijóm coby
sićka podziynkuwali Bogu za to
u
opa-
miyntanie. Bóg nie doł im zginóć z gło-
du, jakosi przebiydziyli zime. Dziadek
przised do siebie i jesce wiesne pomóg
zrobić. Nie oroł, ale sioł i zbiyroł drob-
ne skole po zaskródlónym zogónie. Bóg
doł, ze scyńśliwie przezyli przednówek.
Fnet przisły siana i zbiórki.
Hyr o tym co sie stało poseł po
dziedzinie, a i inksik ludzi tys rusyło
sumiynie, ze to źle robióm. Ludzióm
widziało sie, ze Bóg nie widzi co do-
kazujóm – godała babka. Kościoła nie
było w całyj okolici, ani w Jurgowie, ani
na Białce. W Cornyj Górze nie było
smyntorza. Skróś tego od tamtego casu
jak juz jaki cłek umar to wieźli go jaze
do samyk Wyśnik Łops i tam chowali
nieboscika. Dziwuwali sie im Łapsanie
i Rzepiscanie kie usłyseli tóm nowine,
a miyście dzie sie z cornogórzanami ze-
śli do dziś naziwajóm Nowinami, a te
drógi z Cornyj Góry na Pawliki i Łap-
se - Drógami Umartyk. Dziś chłopce
nicego ludzióm nie brakuje, ale tyz tak
myślóm jak tamci na tyj grapie; jakoz
by tu sie pozbyć starego cłeka, coby nie
było przi nim roboty, i coby w dóma
nie zawodzoł ! O hej!
Jan Budz
Gwara
Na Spiszu
Tatowe sónki
